الواح به دست آمده در باروی تخت جمشید و خزانه آن، الواح هخامنشی به زبان و خط عیلامی هخامنشی، فارسی باستان، آرامی و حتی فریجی نوشته شده اند که با وجود کوچک بودن اندازه، اطلاعات بسیار ارزشمندی ارائه می کنند.

این اطلاعات از آن روی اهمیت دارند که بر خلاف کتیبه‌های شاهی هخامنشی که در آن ها از ساتراپی‌ها و پیروزی‌های شاهان خبر داریم در این الواح از زندگی روزمره کارکنان تخت جمشید و مسایل مالی و اداری امپراتوری مطلع می‌شویم.

همچنین برخلاف کتیبه‌های شاهی که در آنها بزرگ‌نمایی برای پیروز جلوه دادن شاهان نوشته می‌شد این الواح حقایق جزئیات تاریخ امپراتوری را حتی درباره زنان بازگو می‌کنند.

بیشتر این الواح به صورت تکه تکه یا خردشده به دست آمده‌اند اما شکل این الواح متنوع و متناسب با محتوای کتیبه آنهاست. بیشتر این الواح زبانی شکل و کمتر به صورت تخت و الواح تخت بزرگ ترشامل روزنامه یا گزارش پرداخت‌ها در یک شهر یا محل هستند.

برچسب‌ها دارای متن کوتاه و مخروطی شکل بوده و به کالاها متصل می‌شدند و نامه‌ها نیز گاه  پی‌نوشت داشتند که مشخص می‌کرد نویسنده، برنده و دریافت کننده نامه کیست و کتیبه آنها نیز عمدتاً در همه وجه‌ها و حتی کناره‌ها نیز نوشته می‌شدند.

گزارش پرداخت، جیره یا دستمزد، پاداش، مجوز سفر ، دستمزد ،گزارش سفر کارمندان مسافر، نامه، امور مرتبط با جشن ها، صورتحساب، قیمت، حکم و ابلاغ، رسید نقل و انتقال و اسکان، صورت اجناس انبارشده، رسید مالیات و امور اجتماعی و زندگی روزمره موضوعات و اموری هستند که در الواح تخت جمشید به چشم می‌خورند و اطلاعات فراوانی درباره‌ جزئیات تاریخ هخامنشی ارائه می‌کنند، همچنین در الواح خزانه آورده شده که این دستمزد گاه به شکل نقره پرداخت می‌شد.

در باروی تخت جمشید بیشتر الواح شامل دستمزد و جیره، اسناد اداری و مالی، مالیات، انبار کردن اجناس، حمل و نقل و پرداخت ها می‌شوند و در واقع با مطالعه آن ها مشخص می‌شودکه چه کسی با چه سمتی به چه دلیل به چه میزان از چه جنسی جیره یا دستمزد دریافت می‌کرده است.

کالاهایی که به شکل دستمزد یا پاداش پرداخت می‌شدند شامل مواد خام، غله (گندم و جو)، انواع میوه، روغن، آرد، نان یا حیوانات اهلی همچون گاو و گوسفند بودند و این پرداخت‌ها روزانه، ماهیانه یا سالیانه انجام می‌شد.

حتی مادرانی که در تخت جمشید کار می‌کردند پس از فرزنددار شدن پاداش می‌گرفتند که این پاداش به نسبت جنسیت پسر یا دختر متفاوت بود.

الواح هخامنشی در محوطه‌های دیگر مانند بلخ و بین النهرین نیز به دست آمده اند. موضوعات متنوعی در الواح هخامنشی محوطه‌های عراق (بین النهرین باستان) ذکر شده که عمدتاً به اکدی نوشته شده است.

در بابل الواح شامل قرارداد خریدوفروش زمین و خانه، نامه، سفته، وام، اجاره، گروگذاری، مالیات، مسائل مربوط به کاخ شاهی و رفت‌وآمد به پرسپولیس و سایر مناطق امپراتوری می‌شود که در آن ها نام های فارسی و بابلی افراد نیز آورده شده است.

در سایر محوطه‌های بین النهرین الواح بیشتر مربوط به مسائل مالی و اقتصادی و امور رایج مردم است. در تمام ‌الواح به دست آمده از محوطه‌های مختلف هخامنشی مشاغل آن زمان نیز مانند نجاری، فلزگری، حجاری، رده های مختلف روحانیون، حسابداری، آشپزی و مهتری آورده شده است.

بر اساس کتیبه‌های الواح تخت جمشید جیره سفر کارکنان تخت جمشید به شوش، بابل و سایر مناطق امپراتوری نیز مشخص بود و حتی جیره غذای مرکب در اصطبل یا هنگام سفر در الواح آمده است.

همچنین این کتیبه‌ها کمک می‌کنند که تقویم مورد استفاده هخامنشیان شامل نام ماه‌ها (به فارسی باستان و عیلامی) و سال‌ها را بدانیم، خدایانی که پرستش می‌کردند را بشناسیم و با اوزان و مقادیر و نام مکان‌ها و اشخاص آشنا شویم.

این الواح گاه ممهور می‌شدند که برای این کار از مهرهای استامپی و استوانه‌ای استفاده می‌شد و گاه کتیبه دارنده مهر را نیز داشتند که به انواع خط‌های رایج در امپراتوری هخامنشی نوشته می‌شدند.

حتی زنان درباری نیز مهر داشتند و در امور اقتصادی شرکت می‌کردند  که برخی از آنها را به کمک همین اثر مهرها می‌شناسیم.

با قیاس الواح تخت جمشید با سایر الواح هخامنشی در محوطه‌های دیگر تنوع موضوعات و در عین حال شباهت سیستم اداری در ساتراپی‌های مختلف مشخص می‌شود و بازگشت یا به دست آمدن هر لوح قطعه ای از پازل شناسایی جزئیات تاریخ هخامنشی را روشن می‌سازد.

1783 لوح هخامنشی بعد از 82 سال از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو به کشور بازگشت و دهم مهر ماه با حضور وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی  در موزه ملی رونمایی شد.

* مریم دارا، استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی

انتهای پیام/